Bilimin Yeni Yüzü: Kanser Aşıları Gerçek Mi Oluyor?

Hepimiz hayatımızda en azından bir defa aşı olmuşuzdur. Tetanos, hepatit B, kızamık ya da çok şanssızsanız kuduz aşısıyla tanışmış olmanız muhtemeldir. Ya da şüpheci yaklaşanlardan değilseniz Covid-19 için bir aşı yaptırmış olmalısınız. Aşıları elbette bu hastalıklardan korunmak için olduk peki ama bir aşının koruyuculuğunun ne kadar ileri gidebileceğini hiç düşündünüz mü?

Aşı nedir?

Aşı, vücudumuzun bağışıklık sistemini; enfeksiyona neden olan patojeni, yabancı olarak görmesi, yok etmesi ve hatırlaması için uyarır. Bu uyarı sonucunda bağışıklık sistemimiz bu söz konusu patojen ile karşılaştığında tanıyıp ortadan kaldırabilir. Aşılar dünya Sağlık Örgütü (WHO)’ne göre belirli bir hastalığa karşı bağışıklığı arttıran biyolojik ürün olarak tanımlanmaktadır.

Kısaca aşı nedir hatırladığımıza göre konumuza doğru ilerleyelim. Bilindiği üzere zayıflatılmış(atenüe) ya da inaktif aşı olmak üzere iki aşı çeşidi vardır. Bu aşı çeşitleri konvansiyonel aşı çeşitleri olarak nitelendirir bu çeşitlere ek olarak rekombinant ve DNA aşıları olarak bir grup daha mevcuttur.

Rekombinant aşı kavramı aslında bir genetik mühendisliği ürünüdür diyebiliriz. Antijenik özellikteki proteinlerin rekombinant DNA teknolojisi yardımıyla üretilmesiyle bazı kültürde üreme göstermeyen virüsler için aşılar üretilmiştir. Bu virüsler insan papilloma virüsü (HPV), Hepatit B şeklinde örneklendirilebilir.

mRNA aşısı nasıl çalışır?

mRNA aşıları bir çoğumuzun hayatına Covid-19 sonrası girdi ancak mRNA aşıları hakkında çalışmalar 1972 yılına kadar uzanıyor. Bilmeyenler için mRNA nedir ve mRNA aşılarının çalışma prensibi nedir kısaca açıklamaya çalışacağım.

  mRNA: Uzun şekilde söyleyecek olursak messenger ribonucleic acid yani mesajcı ribonükleik asit diyebiliriz. mRNA başlıca DNA’dan aldığı protein kodlamaya yarayan mesajları ribozom adı verilen birimlere taşıyan bir birimdir. Hücrenin çekirdek kompartımanında üretildiği bilinmektedir. Ribozoma ilettiği mesajlar sonucunda uygun tRNA’ların taşıdığı aminoasitler ile bir polipeptit fragmanı oluşturulmasında rol oynar.

 mRNA aşıları ise basitçe şöyle çalışır:

   -Viral mRNA virüse ait bir proteinin üretilmesini sağlar.

   -Viral protein uyarlanabilir bir immün sistem tepkisini tetikler ve vücuda bu yabancı proteini tanımayı öğretir.

  -Ve humoral sistemimiz bu tanıtılan viral proteinle savaşmayı öğrenir ve uygun antikorların üretimi sağlanır.

Yukarıdaki şekilde de mRNA aşısının mekanizmasını oldukça sade bir şekilde anlatılmıştır.

Peki mRNA aşılarının içinde çip mi var, birileri bizi kontrol mü etmek istiyor?

     -Yani birileri bizi kontrol mü etmek istiyor bilinmez ama mRNA aşılarının içinde beynimizi ele geçirecek çipler olmadığı kesin diyebiliriz. İçerisinde formülasyon elementleri(taşıyıcılar vs.) haricinde mRNA fragmanlarından başka bir şey bulunmuyor. Bu mRNA parçaları ise viral proteinleri üretmekten öteye gitmiyor.

Kanser aşısı kavramı

Bilindiği üzere aşılar; Bakteriler ve virüsler ile mücadele etmekte ve önlemekte kullanılır. Geliştirme süreçleri zor ve pahalı olsa da aslında salgınlar ve hastalıklarla mücadele etmede en ucuz yoldur. Çocuk felci, kızamık gibi bilindik aşıların yanı sıra insan papilloma virüsü ve Epstein-Barr virüsü için çalışmalar da yapılmaktadır.

Aslında vücudumuz bir mikropla ikinci karşılaşmasında çoğu zaman ilkinden daha güçlü bir tepki veriyor ancak bazen patojenle ikinci kez karşılaşmamıza fırsatımız olmadan çok ağır bir hastalık atlatabiliyor ya da ne yazık ki atlatamıyoruz. İşte bu aşamada aşılar hayati önem taşıyor.

Aslında kanser aşısı kavramı rahim ağzı kanserini önleyici aşı ile hayatımıza girmişti. Gardasil-9 adlı formül. Formül diyorum çünkü içerisinde İnsan Papillomavirüs tiplerinin her birine ait yüksek düzeyde saflaştırılmış, enfeksiyöz olmayan proteinler bulundurur. Gardasil-9 HPV kaynaklı rahim ağzı kanserini önlemektedir. Peki bu yazıyı şu an okumanıza sebep olan gelişme neydi?

Cilt melanomuna karşı “Moderna” firmasının geliştirdiği deneysel aşının klinik çalışmalarından umut verici sonuçlara ulaşıldığı açıklandı. Cilt melanomunu rahim ağzı kanseri gibi bir virüs kaynaklı ortaya çıkmıyor. Dolayısıyla Gardasil-9 gibi çalışan bir aşı mümkün değil.

Söz konusu aşı nasıl etki gösteriyor?

Moderna firmasının üzerinde çalıştığı bu aşı aslına bakarsak önleyici bir özellikten çok immünoterapötik bir özellik taşıyor yorumunu yapabiliriz. Moderna aşısı da tıpkı alışageldiğimiz aşılar gibi bağışıklık sistemimizi bir patojene karşı eğitip uyarıyor ancak alıştıklarımızdan farklı olarak bu patojen bir virüs ya da bakteri değil tümörler.

Kanserlerin gelişme mekanizmalarından bir kısmı DNA mutasyonlarından kaynaklanıyor. Mutasyona uğrayan genlerden üretilen proteinler de neoantijen olarak tanımlanıyor. İşte bağışıklık sistemimiz söz konusu antijenleri tanıyarak tümörleri yok ediyor. Fakat bazen bağışıklık sistemimizden kaçabiliyor ya da bağışıklık sistemimiz yeterli tepki veremeyebiliyor.

Moderna firmasının deneysel melanoma aşısı da tümörlerdeki neoantijenlerin bazı kısımlarını kodlayan genetik bilgileri içeriyor. Bu aşının kansere sebep olma gibi bir riski de bulunmuyor. Çünkü neoantijen proteinlerinin yalnızca işlevsel olmayan küçük fragmanlarını kodlayacak  mRNA’lar bulunuyor. Genetik materyal vücutta protein parçalarına dönüştürüldüğünde  bağışıklık sistemini tetikliyor.

Ayrıca bu üretilen aşının aşina olmadığımız bir özelliği de bulunuyor. Bu aşı her hasta için özel olarak üretiliyor. Çünkü her tümör benzersiz mutasyonlar sonucu oluşmaktadır. Aşılar üretilmeden söz konusu hastanın tümöründen biyopsi ile parça alınıp hangi neoantijenlerin olduğu belirleniyor. Ardından bu neoantijenlere uygun bir mRNA tasarlanıp formüle ediliyor.

Tüm bu bilgilere ek olarak aslında tasarlanan bu aşı Pembrolizumab  adlı bir etkin madde ile immünoterapide sinerjistik olarak kullanılabiliyor. Bunun nedeni ise bağışıklık sistemimizin kilit bileşenlerinden biri olan T hücrelerini frenleyen bazı tümör hücrelerinin olmasıdır. Pembrolizumab maddesi ise T hücresinin bu frenleme mekanizmasını bağlanarak etkisiz hale getiriyor ve bağışıklık sisteminin işlevini göstermesinin önünü açıyor.

Moderna firmasının yaptığı araştırmalara göre bu kombine tedavi nüks ve ölüm riskini %44 oranında düşürüyor.

Kanseri yeniyor muyuz?

Her geçen yıl kanser hastalarının ve kanseri yenenlerin sayısı artmaktadır. Bu yazıda da bahsedilen biyoteknolojiler gibi yeni teknolojiler  ve tedavi seçenekleri kanserlere karşı her geçen gün insanlığın elini güçlendirmektedir. Ancak henüz kansere karşı önleyici bir nihai bir “kanser aşısı” bulabilmiş değiliz. Eminim ki mRNA melanoma aşısı, kişiye özel tıp konusunda çığır açacaktır. Kimya temelli tedavi ilaç tasarımından biyoloji temelli ilaç tasarım teknolojilerine geçiş görülmektedir. İleride daha kişisel tedavi prosedürleri göreceğimizi düşünüyorum.